Przyrowa-Mościska – kraina ptasich wysp i malowniczych panoram

Na mapie gminy Brzuze sołectwo Przyrowa-Mościska wyróżnia się wyjątkowym połączeniem historii, tradycji i piękna przyrody. Powstałe formalnie po wojnie z dwóch wsi – Przyrowy i Mościsk – zachowało pamięć o odrębnych dziejach i bogate dziedzictwo kulturowe.

Choć sołectwo nie posiada własnych dużych jezior czy lasów, nadrabia malowniczym ukształtowaniem terenu. Z naturalnych punktów widokowych roztaczają się szerokie panoramy na jeziora Czarownica, Kleszczyńskie i Ostrowickie. Zadrzewienia, mokradła i małe zbiorniki wodne dodają temu miejscu dzikości i uroku, a rozwijająca się zabudowa rekreacyjna przyciąga nowych mieszkańców.

Przyrowa swoją nazwę zawdzięcza położeniu „przy rowie”. Dawniej składała się z dwóch osad: Zajeziorka i Przyrowy, w których prężnie funkcjonowały niewielkie gospodarstwa. Dziś rozwijają się tu nowoczesne uprawy rolne, nadając wsi charakter gospodarczy.

Historia Mościsk sięga XVIII wieku, a nazwa miejscowości wiąże się prawdopodobnie z dawnym mostem prowadzącym do grodu. W 1877 roku wyodrębniono tu folwark z dóbr Ostrowite. Jednak prawdziwa przemiana wsi przyszła dopiero w XX wieku, gdy w związku ze swoją działalnością Cukrownia Ostrowite przekształciła łąki i mokradła w osadniki. W 1958 r. powstał projekt zasypania podmokłych łąk, usypania grobli i utworzenia na ich miejscu osadników cukrowni. Pomysł został zrealizowany, ścieki produkcyjne ulegały naturalnemu oczyszczeniu.

Niestety jednym z ubocznych efektów było zniszczenie starego grodziska, archeologicznego skarbu tego terenu. Późniejsze badania nie potwierdziły już istnienia jego śladów. Jedynie na osadzie podgrodowej znaleziono fragmenty naczyń, kości i poroża. Teren od lat 50. XX w. był w posiadaniu Państwowego Funduszu Ziemi, następnie Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie oraz Agencji Nieruchomości Rolnych. Na wniosek Gminy Brzuze, 6 lipca 2016 r. zawarty został akt notarialny, w wyniku którego właścicielem działki stał się samorząd gminy. Mimo zatarcia pierwotnego kształtu i utraty historycznej substancji, grodzisko pozostało w rejestrze zabytków województwa kujawsko-pomorskiego. W lipcu 2021 r. Wojewódzki Konserwator Zabytków we Włocławku wydał pozwolenie na rozpoczęcie prac przez gminę, zgodnie z opracowanym programem prowadzenia badań archeologicznych.

Jednak to, co miało służyć gospodarce i zniszczyło cenny zabytek, nieoczekiwanie stworzyło także unikalny ekosystem. Żyzne osadniki stały się siedliskiem mewy śmieszki, której wrzask stał się dźwiękowym symbolem wsi. Z czasem pojawiły się też inne gatunki wodne i błotne. Dzięki staraniom wójta i towarzystwa przyrodniczego, w 2022 roku rada gminy utworzyła tu użytek ekologiczny „Ptasie Wyspy w Mościskach” – obszar szczególnie chroniony ze względu na swoją wartość przyrodniczą.

Dziedzictwo kulturowe Przyrowy-Mościsk to także cenne pamiątki materialne. Wśród nich znajduje się głaz narzutowy, cmentarz ewangelicki z początków XX wieku oraz imponujący kasztanowiec, pomnik przyrody nazwany „Panem Tadeuszem”, który mimo złamania przez wichurę w 2021 roku, wciąż pozostaje symbolem wsi.

Na uwagę zasługują również obiekty sakralne. Szczególne miejsce w krajobrazie zajmuje wysoki, trzykondygnacyjny postument z figurą Chrystusa Ukrzyżowanego na granicy z Jutrzenką oraz przydrożny krzyż, który powstał prawdopodobnie po powstaniu styczniowym. Po zniszczeniach wojennych obie figurki zostały odbudowane przez mieszkańców.

Dziś sołectwo liczy 349 ha powierzchni i, mimo że nie należy do największych, tętni życiem. Obecnie kończy się budowa nowej świetlicy, która stanie się centrum życia mieszkańców oraz działalności dwóch Kół Gospodyń Wiejskich – KGW Przyrowa-Mościska pod przewodnictwem Agnieszki Fandzloch oraz KGW Przyrowa, któremu przewodniczy Elżbieta Rybińska.

Dzięki współpracy sołtysa Jarosława Fandzlocha, rady sołeckiej, radnego Dariusza Adamowskiego oraz władz gminy, realizowane są kolejne projekty wspierające rozwój tej wyjątkowej części gminy Brzuze.

(ak), fot. nadesłane