Z dziejów dawnych przedsiębiorstw – Rypińskie Zakłady Przemysłu Terenowego

Jednym z niewielu zakładów pracujących w Rypinie po 1945 roku była przedwojenna drukarnia. Stanowiła ona zaczątek późniejszego tzw. przemysłu terenowego

Po likwidacji zakładu graficznego w Toruniu, drukarnia została przekazana władzom miasta, które na jej bazie stworzyły 1 sierpnia 1952 roku Zakład Drukarski Przemysłu Terenowego w Rypinie. Pierwszym dyrektorem mianowano dotychczasowego kierownika drukarni Henryka Dedońskiego. Zadaniem, które postawiono przed zakładem, było „zgodnie z wytycznymi IX Plenum i II Zjazdu PZPR, przyjście z pomocą masom pracującym miasta i wsi rypińskiej, poprzez zaspokojenie narastających potrzeb w zakresie usług, a także rozwijanie produkcji artykułów rynkowych”. 

Przedsiębiorstwo, w warunkach narastającej konfiskaty własności prywatnej, zaczęło się szybko rozwijać. 9 maja 1953 roku przejęty został w Rypinie na skarb państwa warsztat stolarski „Głowiński i Syn” przy ulicy Mławskiej 20, stając się drugim po drukarni zakładem usługowym przedsiębiorstwa. Janowi Głowińskiemu, właścicielowi skonfiskowanego mienia, powierzono funkcję kierownika stolarni. 1 grudnia 1953 roku uruchomiono punkt introligatorski. 15 grudnia 1953 roku przejęte zostały kolejne zakłady prywatne w mieście, m.in. duży warsztat ślusarski Jana Strusińskiego przy ulicy Warszawskiej 50. Przedsiębiorstwo, pracujące już w kilku branżach (olejarnia, stolarnia, drukarnia, introligatornia, szklarstwo, usługi elektrotechniczne), uchwałą Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Rypinie z 23 grudnia 1954 roku otrzymało nazwę Rypińskich Zakładów Przemysłu Terenowego. Zatrudniało w tym czasie 32 pracowników. 

W 1955 roku Rypińskie Zakłady Przemysłu Terenowego przejęły od Budowlanego Przedsiębiorstwa Powiatowego w Rypinie zakład stolarski przy ulicy Kościuszki, ale olejarnię przekazano zakładom tłuszczowym w Toruniu. W lipcu 1955 roku dotychczasowy kierownik stolarni Jan Głowiński mianowany został wicedyrektorem zakładu. 5 czerwca 1956 roku dyrektorem RZPT został Bronisław Słupski, ale już 16 września tegoż roku stanowisko to powierzono Janowi Głowińskiemu. Zakład składał się z kilku niewielkich warsztatów, stopniowo przejmowanych w ramach upaństwowienia i konfiskaty. W lutym 1959 roku udało się odzyskać swoją ślusarnię przy ulicy Warszawskiej 50 Janowi Strusińskiemu, który z uporem i dzięki licznym kontaktom w Warszawie dotarł do Władysława Gomułki i otrzymał specjalne polecenie do Powiatowej Rady Narodowej w Rypinie. W 1960 roku RZPT powiększyły się jednak o zakład metalowy należący do Państwowego Ośrodka Maszynowego w Rypinie przy ulicy Lipnowskiej. W 1962 roku przejęto także zakład ślusarsko-mechaniczny w Brodnicy, ale przekazano drukarnię Wąbrzeskim Zakładom Poligraficznym. 

Od 1962 roku nastąpił szybki wzrost produkcji w RZPT, głownie dzięki zapoczątkowaniu wytwarzania kołnierzy do rurociągów okrętowych. Współpraca ze stoczniami stopniowo przynosiła coraz większe dochody. W 1963 roku ogólna wartość produkcji wynosiła 11 mln złotych, a dla stoczni 800 tys. W 1964 już odpowiednio 15 mln i 1,4 mln dla stoczni, a w 1965 roku 17 mln, a dla przemysłu stoczniowego 6 mln. Jednocześnie realizowano zwiększanie produkcji artykułów rynkowych i świadczono usługi dla ludności. We wrześniu 1965 roku zakład uruchomił w Rypinie przy ulicy Nowy Rynek stację obsługi samochodów i motocykli. Kilka lat później w stacji tej nadbudowano piętro i założono dla pracowników przychodnię lekarską z osobnym wejściem od ulicy. 

W 1965 roku Rypińskie Zakłady Przemysłu Terenowego wkroczyła z produkcją na teren powiatu lipnowskiego. Na mocy uchwały Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Lipnie, w tymże roku zakład w Rypinie przejął Lipnowskie Zakłady Metalowe Przemysłu Terenowego w Lipnie. Zakład pod kierownictwem Jana Głowińskiego w latach sześćdziesiątych stawał się jednym z lepiej i najszybciej rozwijających się przedsiębiorstw tej branży w województwie bydgoskim. W 1965 roku RZPT we współzawodnictwie zakładów przemysłu terenowego zajęły pierwsze miejsce i otrzymały tzw. sztandar przechodni. W grudniu 1966 roku zakład otrzymał dyplom z okazji 60-lecia Związku Zawodowego Pracowników Przemysłu Terenowego za najlepsze wyniki w realizacji zobowiązań produkcyjnych. W ramach obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego zakład wybudował w ramach czynów społecznych trzy pawilony usługowe i sklep przy ulicy Mławskiej. W sierpniu 1966 roku RZPT przejęły teren i zabudowania po byłej spółdzielni produkcyjnej w Cetkach koło Rypina. Stodoły i inne zabudowania gospodarcze, w dużej mierze w czynie społecznym, przerobiono na hale produkcyjne i 28 czerwca 1969 roku uruchomiono zakład metalowy w Cetkach. Maszyny i urządzenia zakupiono dzięki pomocy Zjednoczenia Przemysłu Okrętowego. W czasie uroczystości otwarcia wielu pracowników RZPT otrzymało Odznaki Zasłużonych Przodowników Socjalistycznej Pracy. 

W 1966 roku Rypińskie Zakłady Przemysłu Terenowego przejęły pod swoją opiekę upadającą wówczas orkiestrę miejską. Rozpoczął się od tego czasu renesans zespołu, kierowanego przez dyrygenta Zygmunta Rychlewskiego. Jako Zakładowa Orkiestra Dęta, umundurowana i wyposażona na koszt przedsiębiorstwa, po raz pierwszy wystąpiła 1 maja 1966 roku. Rozwijający się doskonale zakład inwestował także w wypoczynek swoich pracowników. W grudniu 1967 roku wykupiono teren nad jeziorem Sitnica i wiosną roku następnego rozpoczęto budowę ośrodka wypoczynkowego. W znacznej części w czynie społecznym pracownicy RZPT w okresie do 1971 roku przygotowali teren, wystawili domki letniskowe, pomost i inne niezbędne obiekty, a w 1979 roku wybudowano również w czynie społecznym stołówkę.

W 1968 roku następuje dalszy rozwój zakładu i poszerzenie zakresu terytorialnego działalności. Wykupiono wówczas teren w Golubiu-Dobrzyniu i przystąpiono do budowy nowych hal produkcyjnych. Filię w Golubiu oddano do użytku w 1970 roku. W 1968 roku przystąpiono także do adaptacji budynku po byłej stolarni na klub zakładowy. Uroczyste otwarcie tzw. Klubu Terenowca (dziś Klub „Tina”) odbyło się w listopadzie 1968 roku. Pierwszym wyposażeniem sali, która stała się wkrótce miejscem ważniejszych spotkań w mieście, było pianino i telewizor, ofiarowane przez rypińską Powiatową Radę Narodową.

W latach siedemdziesiątych Rypińskie Zakłady Przemysłu Terenowego przeżywały dalszy szybki rozwój. Kierowane były nadal przez dyrektora Jana Głowińskiego. Reorganizacja przemysłu terenowego w skali kraju po 1970 roku powodowała jednak stopniowe przejściowe osłabienie zakładu. W 1973 roku wystawiony kilka lat wcześniej przez RZPT zakład w Golubiu-Dobrzyniu został przekazany Bydgoskiemu Przedsiębiorstwu Instalacji Przemysłowych w Bydgoszczy, a punkty usługowe dystrybucji gazu płynnego Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu Gazyfikacji Bezprzewodowej w Rypinie. Jan Głowiński podjął wówczas decyzję o zwiększeniu kooperacji z przemysłem stoczniowym. Zapoczątkowano także produkcję na eksport, początkowo 3 mln 700 tys. zł., w 1974 roku przekroczyła wartość 10 mln złotych, a w 1975 roku zakład zdobył drugie miejsce we współzawodnictwie o tytuł „Najlepszego eksportera” województwa bydgoskiego w przemyśle terenowym i spółdzielczości. W 1975 roku dla uczczenia V Zjazdu PZPR załoga podjęła szereg zobowiązań produkcyjnych i czynów społecznych, po rozliczeniu których zakład uznany został za najlepszy wśród przedsiębiorstw przemysłu terenowego i otrzymał proporzec wojewody włocławskiego. 

Klub Terenowca w latach siedemdziesiątych, wyposażany systematycznie przez zakład, stanowił obok coraz bardziej zaniedbanego przez władze miasta Domu Kultury centrum kulturalno-oświatowe miasta, oddziałujące w znacznym stopniu na środowisko rypińskie. W 1973 roku instytucja zajęła pierwsze miejsce we współzawodnictwie placówek kultury w województwie bydgoskim, a Centralna Rada Związków Zawodowych nadała przedsiębiorstwu odznakę „Przyjaciel Szkoły”. W tym samym roku RZPT otrzymał honorową odznakę „Za zasługi dla województwa bydgoskiego”.

W zakładzie istniała w tym okresie największa w powiecie organizacja Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. W 1974 roku Zarząd Główny TPPR przyznał dla RZPT w Rypinie „Złotą Odznakę Honorową”. Pracownicy zakładu brali udział w konkursach piosenki radzieckiej. W 1979 roku zespół „ABAT” i solista Andrzej Korzeniewski (później dyrektor Domu Kultury w Rypinie) zajęli drugie miejsce w eliminacjach wojewódzkich. Zakład sprawował także opiekę nad Miejscem Pamięci Narodowej w Raku koło Skrwilna i za działalność tą otrzymał w 1974 roku odznakę „Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej”. Aktywna była organizacja ZSMP, odznaczona w 1979 roku proporcem „Przodujące Koło”. Prowadzona przez Rypińskie Zakłady Przemysłu Terenowego działalność rekreacyjna i sportowa, szczególnie na terenie ośrodka w Sitnicy, ale także liczne wycieczki, obozy, kolonie dla dzieci pracowników, dała zakładowi pierwsze miejsce w rywalizacji z innymi przedsiębiorstwami tej branży w województwie bydgoskim w 1975 roku. W 1976 roku w budynku byłego hotelu robotniczego przejętego od PBRol uruchomiono dla pracowników stołówkę. 

dr Piotr Gałkowski