Nasz powiat na przestrzeni wieków

Powiat rypiński jest jedną z najstarszych jednostek terytorialno-administracyjnych państwa polskiego

Rypin stał się ośrodkiem odrębnej jednostki terytorialnej – kasztelanii w XI wieku, a w XIV wieku został stolicą powiatu. W ciągu tysiąclecia czterokrotnie pozbawiany był pozycji miasta stołecznego północnej części ziemi dobrzyńskiej. Działo się tak z różnych przyczyn w latach 1236-1300 (rozbicie dzielnicowe), 1797-1866 (zabory), 1916-1918 (I wojna światowa), 1975-1998 (po gierkowskiej reformie likwidującej powiaty). Terytorium powiatu rypińskiego zmieniało się, ale można określić tereny (gminy) najbardziej z nim związane.  Powiat rypiński to generalnie część ziemi dobrzyńskiej, a ta obejmuje obszar między Wisłą, Skrwą i Drwęcą. Do czasu rozbiorów powierzchnia ziemi dobrzyńskiej wynosiła 2952 km kw. Wśród historyków i prawników nie ma zgody co do statusu tego obszaru w ustroju administracyjnym I Rzeczypospolitej. Traktowany jest on albo jako część województwa płockiego, albo inowrocławskiego, a nawet brzesko-kujawskiego. Rzeczywiste funkcje wojewody wypełniał kasztelan dobrzyński, który zwoływał i prowadził pospolite ruszenie, zwoływał sejmiki i zjazdy szlachty oraz zasiadał w senacie. Drugim pod względem ważności urzędnikiem na ziemi dobrzyńskiej był kasztelan rypiński. Ów kasztelan był senatorem i dowódcą pospolitego ruszenia ziemi dobrzyńskiej w przypadku nieobecności kasztelana dobrzyńskiego.  Ustawy piotrkowskie z 1496 roku stanowiły, że sejmik ziemi dobrzyńskiej miał obradować w Rypinie. Jednak później, już w XVI wieku, przeniósł się do Lipna, co usankcjonowała konstytucja sejmowa (tak wtedy nazywano uchwały sejmu) z 1567 roku. Argumentem na rzecz takiej zmiany miało być centralne położenie Lipna na ziemi dobrzyńskiej.  Po II rozbiorze cała ziemia dobrzyńska znalazła się pod władzą pruską w ramach prowincji Prusy Południowe. Powiaty: Rypin, Lipno i Dobrzyń n. Wisłą otrzymały status powiatów starościńskich i łącznie tworzyły jeden powiat podatkowy z siedzibą w Rypinie. Taki stan utrzymał się zaledwie do III rozbioru w 1795 roku, kiedy to decyzją władz pruskich cała ziemia dobrzyńska stała się powiatem lipnowskim, w ramach którego działały dwa sądy powiatowe, w Rypinie i Lipnie. Cały powiat włączono do departamentu płockiego. Utworzenie w 1807 roku Księstwa Warszawskiego i włączenie w jego skład ziemi dobrzyńskiej nie spowodowało zmian w granicach powiatów. Po upadku Napoleona w 1815 roku, ziemia dobrzyńska weszła w skład Królestwa Kongresowego pod berłem cara Rosji Aleksandra I. W 1842 roku ukaz carski zmienił nazwy obwodów na powiaty, ale bez zmiany ich granic.  W 1867 roku został powołany powiat rypiński, w którego skład wchodziło jedno miasto (Rypin) i 16 gmin wiejskich (Chrostkowo, Czermin, Dobrzyń n. Drwęcą, Dzierzno, Gójsk, Okalewo, Płonne, Pręczki, Rogowo, Starorypin, Skrwilno, Sokołowo, Szczutowo, Wąpielsk i Żałe). 14 stycznia 1919 roku ukazało się rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych, dzielące ziemię dobrzyńską na dwa powiaty : lipnowski i rypiński. Komisarzem RP na powiat rypiński został Kazimierz Gorczyński. Ziemia dobrzyńska stała się częścią województwa warszawskiego. 30 września 1919 roku ukazało się rozporządzenie Rady Ministrów, na mocy którego powiatowi komisarze przyjęli tytuły starostów, a urzędy powiatowe stały się starostwami. Starostowie byli urzędnikami państwowymi, a nie samorządowymi. Siedzibą starostwa w Rypinie stał się budynek przy ulicy Warszawskiej 40 (obecnie urząd miejski). Pierwszym starostą został Marcin Heyman, a jego zastępcą Bolesław Klamborski. Odrodzony powiat rypiński składał się z 18 gmin wiejskich : Chrostkowo, Czermin, Dzierzno, Świedziebnia, Okalewo, Osiek, Płonne, Radomin, Pręczki, Rogowo, Strzygi, Skrwilno. Sokołowo, Zbójno, Starorypin, Szczutowo, Wąpielsk, Żałe i dwóch miejskich: Rypin i Dobrzyń nad Drwęcą. 1 kwietnia 1938 roku weszła w życie ustawa z 12 czerwca 1937 roku o zmianie granic województw: pomorskiego, poznańskiego, warszawskiego i łódzkiego. W efekcie do województwa pomorskiego włączono cztery powiaty z województwa warszawskiego : lipnowski, nieszawski, włocławski i rypiński. W ten sposób, w obliczu nadciągającej wojny i roszczeń hitlerowskich do Pomorza zamieszkałego rzekomo przez ludność związaną z niemczyzną, wzmocniono województwo pomorskie. Według spisu z 1921 roku, powiat rypiński miał powierzchnię 1183 km kw. Rypin liczył 7234, a Dobrzyń 4085 mieszkańców. Ogółem ludność powiatu wynosiła 75081 osób. 86,1 proc. mieszkańców jako język ojczysty podawało polski, a 13,8 proc. inny (niemiecki, hebrajski). Po wybuchu II wojny światowej powiat rypiński, wraz z całym województwem pomorskim, znalazł się wśród ziem wcielonych do Rzeszy.  26 października 1939 roku Rypin włączono do rejencji kwidzyńskiej, będącej częścią prowincji Okręg Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig-Westpreussen). Na czele administracji powiatowej stanął cywilny landrat. Po wojnie reaktywowano województwo pomorskie (ze stolicą w Bydgoszczy), a w jego skład wszedł powiat rypiński, ale bez Dobrzynia nad Drwęcą (przyłączonego do powiatu wąbrzeskiego). Według danych z 15 maja 1948 roku, powiat rypiński miał 1188 km kw. powierzchni i 74944 mieszkańców.  Ustawa z 25 września 1945 roku o reformie podziału administracyjnego wsi znosiła gminy i tworzyła gromady z gromadzkimi radami narodowymi. W rezultacie powiat rypiński tworzyło 213 gromad. Kolejnych zmian w podziale administracyjnym powiatów rypińskiego i lipnowskiego dokonano na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 12 listopada 1950 roku. Z części tych powiatów, a także wąbrzeskiego, utworzono powiat golubsko-dobrzyński. Podział ustalony w latach 1950-1955 (zmieniono także nazwę województwa na bydgoskie) utrzymał się do 1975 roku. 28 maja 1975 roku Sejm PRL uchwalił ustawę o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz zmianie ustawy o radach narodowych. W efekcie zlikwidowano powiaty, a liczbę województw zwiększono z 17 do 49. Rypin znalazł się w województwie włocławskim i był w nim drugim co do wielkości miastem. Kilka gmin byłego powiatu rypińskiego (Osiek, Świedziebnia, Wąpielsk) włączono do województwa toruńskiego, zrywając wielowiekowe więzi administracyjne z Rypinem. W 1989 roku narodziła się niepodległa III Rzeczpospolita. Odrodziła się polska samorządność terytorialna. W 1990 roku pierwszy niekomunistyczny po II wojnie światowej rząd polski premiera Tadeusza Mazowieckiego przeprowadził wybory do rad gmin, a w 1998 roku rząd Jerzego Buzka zadecydował o przywróceniu powiatów i utworzeniu 16 województw samorządowych. Powiat rypiński odrodził się w mocno okrojonym kształcie, bez gmin Osiek i Świedziebnia. Od 1 stycznia 1999 roku powiat składa się z jednego miasta (Rypin) i pięciu gmin wiejskich (Rypin, Brzuze, Rogowo, Skrwilno i Wąpielsk). Władze powiatu to rada powiatu na czele z przewodniczącym i wybierany przez radę zarząd powiatu, któremu przewodniczy starosta. W listopadzie 1998 roku, po październikowych wyborach, ukonstytuowały się władze odrodzonego powiatu rypińskiego. Pierwszym przewodniczącym rady powiatu został Jacek Soborski, a zarząd powiatu tworzyli : starosta Benedykt Kozłowski, wicestarosta Marek Błaszkiewicz i członkowie zarządu: Wanda Królikowska, Jan Szymański, Ryszard Błaszkiewicz i Krzysztof Jankowski.   (ToB)