Fabryka Akcesoriów Meblowych (1975-1996)

We wrześniu 1973 roku rozpoczęto w Rypinie budowę Fabryki Akcesoriów Meblowych. Inwestycję planowano zakończyć w grudniu 1975 roku, ale generalny wykonawca, Przedsiębiorstwo Budownictwa „Kujawy” z Włocławka, nie dotrzymał terminów. Pomimo tego, Przedsiębiorstwo FAM Chełmno rozpoczęło kompletowanie załogi i w niewykończonym jeszcze zakładzie ruszyła częściowo produkcja

W czerwcu 1975 roku zaczęto montować pierwsze urządzenia produkcyjne na wydziale powłok niemetalowych. Z kolei 21 lipca ruszyła pierwsza produkcja tego wydziału, uzyskując już po miesiącu wartość ponad 1 mln złotych, a do końca 1975 roku ok. 13 mln złotych. Wartość całej inwestycji wynosiła 260 mln złotych. Zakład w pierwszym okresie istnienia rozwijał się bardzo dobrze i w latach 1978-1979 przeprowadzono nawet rozbudowę hali produkcyjnej. Kadra inżynieryjno-techniczna w dużej mierze została sprowadzona spoza Rypina. Pierwszym dyrektorem został Światosław Kudrycki. Już w 1979 roku nastąpiła jednak zmiana i stanowisko to objął Ryszard Hartwig, który zarządzał zakładem do 1990 roku.
Całkowite oddanie zakładu nastąpiło 21 lipca 1976 roku. W znacznej części załoga składała się z kobiet, a średnia wieku wynosiła 21 lat. Produkcja w pierwszych miesiącach prowadzona była w trudnych warunkach. Na niewykończonych halach leżały hałdy gruzu, umywalnie znajdowały się w przejściach, przez szatnię dla kobiet prowadziło przejście do biur, stołówka długo jeszcze nie była wykończona, problemem było dojście z miasta do pracy i najczęściej chodzono drogą „przez tory”. Dopiero w 1979 roku wybudowano drogę prowadzącą do FAM.

W 1977 roku w Fabryce Akcesoriów Meblowych oddano do użytku stołówkę i przychodnię lekarską. Kierownikiem tzw. przychodni przemysłowej przy Fabryce Akcesoriów Meblowych został lekarz Witold Ferdyn. Lekarzem stomatologiem była Margareta Wyżykowska. Zatrudniono wówczas także pielęgniarki: Halinę Przemyłską i Barbarę Chmielewską. Przychodnię przy FAM zlikwidowano w 1997 roku. Jeszcze w trakcie budowy, w 1974 roku, rozpoczęto zapisy do szkoły przyzakładowej. Zainteresowanie było bardzo duże i naukę podjęło 176 uczniów, same dziewczęta. Kierownikiem tej placówki został mianowany Jan Sochacki. 

Duży zakład poddany był ścisłej kontroli ze strony Komitetu Miejskiego PZPR w Rypinie, ale także Służby Bezpieczeństwa. W zakładzie uruchomiono także już w pierwszych dniach koło Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej (ZSMP), ale także placówkę Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej (ORMO). Ormowców wykorzystywano do zabezpieczania imprez, wspólnych patroli z MO, prac porządkowych. Koło ZSMP w Fabryce Akcesoriów Meblowych należało do najbardziej prężnych w mieście. Organizowało liczne zebrania propagandowe, np. w 1978 roku na temat „Co uczyniliśmy i co uczynić należy, aby Polska rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej”. ZSMP brało udział w wydawaniu czasopisma „Echo Papiernika i Meblarza” ukazującego się od 1977 roku we Włocławku. Część gazety redagowana była przy Fabryce Akcesoriów Meblowych w Rypinie i zawierała artykuły pokazujące pracę rypińskiej FAM, materiały publicystyczne, informacyjne z miasta, sylwetki pracowników i mieszkańców Rypina. Służba Bezpieczeństwa (SB) w Rypinie miała w zakładzie swoich tajnych współpracowników. Teczki TW z FAM-u znajdują się w archiwum IPN w Bydgoszczy. W połowie lat osiemdziesiątych FAM była jednak mocno krytykowana przez KM PZPR za brak inicjatyw politycznych, zbyt małą liczbę członków partii i związków zawodowych.

Jesienią 1980 roku w zdecydowanej większości rypińskich zakładów pracy ukształtowały się organizacje NSZZ „Solidarność”, do których przystąpiło około pięć tysięcy osób. W Fabryce Akcesoriów Meblowych przewodniczącym był Henryk Czajkowski, a do nowych związków zawodowych przystąpili prawie wszyscy pracownicy. Organizacja została rozwiązana po ogłoszeniu stanu wojennego. W kwietniu 1989 roku NSZZ „Solidarność” przy FAM wznowił działalność. Powołano Komisję Zakładową z Bogusławem Gutkowskim na czele oraz Tomaszem Szpakiewiczem, Markiem Witkowskim, Mariolą Kwestorowską, Markiem Sztokfiszem.

W pierwszej połowie lat osiemdziesiątych Fabryka Akcesoriów Meblowych przeżywała nadal szybki rozwój. Dyrektorem zakładu był w całym tym okresie Ryszard Hartwig. FAM realizowała głównie dostawy towarów dla fabryk mebli w kraju. Zakład borykał się jednak z brakami materiałowymi, szczególnie drutu i taśm stalowych. Zatrudniano w granicach 800 pracowników, w tym około 100 uczniów. W 1989 roku zakład zerwał kontakty z dotychczasową centralą w Chełmnie. Ogłoszony został wówczas konkurs na nową nazwę, który wygrał jeden z pracowników, Tadeusz Gorzejewski, i FAM przemianowano na Przedsiębiorstwo Produkcji Akcesoriów Meblowych i Wyrobów z Drutu DAMIX. Nowym dyrektorem samodzielnego zakładu został Zbigniew Rębacz.

Niestety w warunkach gospodarki rynkowej rypiński DAMIX nie potrafił dorównać innym dużym zakładom o podobnej produkcji w Polsce. W marcu 1994 roku, w wyniku decyzji wojewody włocławskiego, wszczęto postępowanie naprawcze w firmie i wprowadzono zarząd komisaryczny. Zarządcą komisarycznym został Zbigniew Rębacz. W grudniu 1994 roku kotłownia DAMIX-u została przejęta przez Miejskie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Rypinie. W 1997 roku zlikwidowano lekarską przychodnię zakładową. W kwietniu 1995 roku, w trudnym dla zakładu okresie, Bogdan Diak mianowany został zarządcą komisarycznym. 

W 1996 roku ogłoszono upadłość zakładu. Pojawili się wówczas prywatni inwestorzy, polscy przedsiębiorcy: bracia Krzemińscy oraz Leonard Murawiec, obecny prezes zarządu spółki. Zmieniono profil produkcji na wyposażenie sklepów, marketów, magazynów, szczególnie wózków sklepowych. 
 

dr Piotr Gałkowski