Relikty przeszłości na placu św. Ducha

Zdarza się, że ważne historyczne odkrycie rozbudza dyskusję o przeszłości. Czy znalezisko archeologów na placu św. Ducha w Rypinie spowodują lepszą znajomość odległych dziejów?

Teren, na którego fragmencie były prowadzone pod kierunkiem Jadwigi Lewandowskiej wykopaliska archeologiczne należał przed wiekami do bożogrobców. Zbudowali na nim kościół i szpital. Świątynia powstała w drugiej połowie XIV wieku z inicjatywy dwóch zakonników – Wolemara i Piotra. Zlokalizowano ją poza murami miejskimi w dzielnicy zwanej Piaski. Później powstał na tym terenie cmentarz oraz budynki gospodarczo-mieszkalne.

– Kres tego sakralnego miejsca dokonał się podczas II wojny światowej, kiedy okupant rozebrał drewniany kościół św. Ducha wraz ze znajdującą się przy nim kaplicą grobową. Obecnie to miejsce jest przywracane pamięci zbiorowej, poprzez działania parafii. W 2018 roku na placu św. Ducha powstało 14 kamiennych stacji drogi krzyżowej oraz zainstalowano 6 lamp oświetleniowych, ułożono nowy chodnik i ustawiono kamienny ołtarz przy krzyżu. Niniejszy nadzór sprawowany był w związku z zamiarem posadowienia rzeźby przedstawiającej bożogrobcę – tłumaczy Jadwiga Lewandowska.

Podczas wykopalisk znaleziono na głębokości 107 cm fragment fundamentu budynku, którego wielkość i funkcję, na podstawie niewielkiego zakresu prac, trudno na razie jednoznacznie ustalić. Odkryta część jest wykonana z cegieł ręcznie formowanych o wymiarach 28-30 X 13,5-15 X 7 cm. Innych przedmiotów, które mogłyby stanowić wyznacznik chronologiczny nie znaleziono.

– Datowanie na podstawie cegieł jest bardzo często wykorzystywane przy badaniu i określaniu obiektów historycznych. W każdej epoce cegły miały nieco różne wymiary. W średniowieczu były większe i grubsze od obecnych, a w okresie baroku – bardziej płaskie i nieco mniejsze. W okresie zaborów w Królestwie Polskim uśrednione wymiary cegły to 28 X 14 X 7 cm. W zaborze pruskim od 1871 r. obowiązywała cegła o wymiarach 25 X 12 X 6,5 cm. W 1911 r. normę tę przyjęto także w Galicji, a następnie w II RP. Zarejestrowane w marcu tego roku, na placu św. Ducha cegły i ich wymiary mogą wskazywać na to, że zostały wyprodukowane w pierwszej połowie XIX wieku, dokładnie w czasie Królestwa Polskiego. Niestety w przypadku Rypina brak materiału porównawczego dla odkrytych cegieł, a także źródeł pisanych o cegielniach w XIX wieku dla regionu rypińskiego – wyjaśnia archeolożka.

– Nawet tak niewielka ingerencja w grunt potwierdziła zasadność prowadzenia prac ziemnych w tym miejscu, chociażby ze względu na dawny cmentarz przykościelny, relikty nieistniejącego kościoła św. Ducha i kaplicy Podoskich, a być może także inne ślady działalności człowieka w przeszłości. Na podstawie dotąd odkrytego fragmentu ceglanego można postawić tezę, że jest on reliktem kościoła bożogrobców, niewykluczone, że wzniesionego z inicjatywy Rafała Wietrzykowskiego, który w 1823 roku podjął się jego odbudowy. Zachowane informacje, dokumenty i źródła wskazywać mogą, że bale ułożono metodą zrębową, budynek przykryto dachem ułożonym z kleńca, z wystającym dużym okapem. Nad prezbiterium ustawiono małą sygnaturkę o czterech ścianach, przykrytą daszkiem. Wymiary świątyni były niewielkie: nawa 8 X 5,5 X 4 m, prezbiterium 4,5 X 4 X 3 – 5 m. Ustalenie dotyczące chronologii i funkcji odkrytego fundamentu mogą się zmienić w trakcie dalszych prac. Niewątpliwie plac św. Ducha jest miejscem niezwykle ważnym religijnie, funeralnie, historycznie i architektonicznie. Nawet niewielki zakres prac ziemnych i fragmentaryczne odkrycia otwierają nowe perspektywy do rozważań o burzliwej, wielokulturowej historii Rypina – podkreśla naukowczyni.

Po wykonaniu niezbędnej dokumentacji odkryty fundament został zabezpieczony, zasypany piaskiem i zalany betonem. Obecnie spoczywa na nim figura bożogrobcy. Wygląda na to, że przypadkowa lokalizacja tego pomnika stała się chichotem historii, gdyż rodzina Podoskich znana była z wielkiej determinacji w zacieraniu śladów działalności zakonu bożogrobców.

Tekst i fot. (ek)